Verslag Commons Lab #3 2020 (tweeluik Geld&Macht) – 26-11-2020
terugkijken kan hier
De olievlek werking van een ‘global community’
Het derde Commons Lab van dit jaar op Zoom begon met een korte presentatie van Harm van den Heiligenberg voor een situatieschets over de omvang en aard van commonsiniatieven in Europa. Harm van den Heiligenberg doet een promotieonderzoek over de verspreiding van duurzaamheidsinnovatie in verscheidene steden in Europa en is tevens beleidsadviseur innovatie en duurzaamheid bij de provincie Utrecht.
Een belangrijke vraag waar hij onderzoek naar doet is of en hoe de innovaties van allerlei lokaalgebonden initiatieven zich verspreiden en wat voor uitwisseling er plaatsvindt. Een belangrijk onderscheid dat hij hierin maakt is of het om een technologische of een sociale innovatie gaat. Technologische innovatie vindt plaats bij bijvoorbeeld het FabLab in Toulouse – een soort superknutselruimte waar bewoners, kunstenaars en technische mensen bij elkaar komen voor allerlei prototypen op het gebied van duurzaamheid en energie. Een buurtmoestuin waar een nieuwe gemeenschap wordt gecreëerd is dan weer een voorbeeld van een sociale innovatie.
De verspreiding van technologische en sociale innovaties in Europa verschillen nogal van elkaar. Technologische innovatie verspreidt sneller en is makkelijker te repliceren, zoals een stuk programmeercode van een IT project. Sociale innovatie daarentegen is veel meer ingebed in lokale praktijken. Deze wordt dan ook niet zomaar 1-2-3 gekopieerd naar andere contexten en landen.
Belangrijk voor de verspreiding en kennisoverdracht zijn ontmoetingsplekken waar mensen samen komen, zoals festivals en conferenties. Voor de duurzaamheidsbeweging zijn met name festivals erg belangrijk, zoals in Toulouse waar bij een jaarlijks festival tegen de 35000 mensen bij elkaar komen uit de alternatieve beweging.
Eén van de centrale vragen van tijdens dit Lab is of al deze lokaalgebonden initiatieven versplinterd en marginaal zijn of dat ze samen een vuist (kunnen) maken. Harm van den Heiligenberg had hier niet een éénduidig antwoord op, maar uit zijn interviews bleek wel dat veel van de betrokkenen zich wel degelijk onderdeel voelen van een mondiale duurzaamheidsbeweging. Ook bij een klein initiatief voelen mensen zich onderdeel van een globale gemeenschap en is er een nabijheidsgevoel naar andere duurzaamheidsinitiatieven terwijl mensen fysiek ver van elkaar af staan. De machtsvraag is moeilijk te beantwoorden. Het lijkt er niet op dat deze initiatieven gezamenlijk een vuist maken en slagkracht opbouwen, maar er is wel een olievlek-werking van een beweging gaande waar ideeën zich verspreiden.
Windenergie in Waterland
Na dit overzicht van duurzaamheidsinitiatieven in Europa gingen we naar bijdragen van de praktijk. We namen eerst een stap terug in de tijd met Hans Mars, secretaris bij Coöperatie Windenergie Waterland. Deze energiecoöperatie begon als een groep vrienden die eind jaren ‘80 iets met duurzaamheid wilden doen en daarvoor dachten aan windmolens in Waterland. Een aantal jaren later stonden er drie molens en waren er 500 leden. Nadat de hypotheek bij een lokale bank was afgelost bleef er ineens veel geld over, er werd gekozen om hiermee duurzaamheidsprojecten voor scholen in Tanzania mogelijk te maken.
Toen in 2011 de windmolens werden vervangen voor modernere en hogere windmolens werd Stichting Duurzaam Waterland opgericht. Dit omdat het rendement een stuk hoger zou zijn en men wou voorkomen dat dit onder de leden werd verdeeld. De nieuwe windmolens wekken genoeg energie op voor 3000 huishoudens en het financiële rendement wordt geschonken aan de nieuwe stichting. Deze stichting Duurzaam Waterland ontving tot dusver al zo’n 2 miljoen euro, waarmee honderden initiatieven voor verduurzaming in de gemeentes Waterland en Edam-Volendam worden gesubsidieerd.
CW Waterland is een inspirerend voorbeeld van burgers die het zelf doen, waarna de overheid er eigenlijk niet meer omheen kan. Dit is ook een manier van macht uitoefenen om om de wereld te veranderen. Windenergie vanuit coöperatief verband wordt door de provincie dan ook gestimuleerd, maar voor nieuwe initiatieven is het echter op veel manieren moeilijker dan vroeger. Het is natuurlijk ten eerste moeilijker om een plek te vinden, maar alle vergunningen en nodige onderzoeken ben je al snel €100.000 kwijt voordat je überhaupt weet of je kan bouwen, nogal een drempel voor mogelijk nieuwe windenergie coöperaties van maatschappelijk betrokken burgers.
Macht en de overheid
We eindigden met Jeroen Jonkers. Hij is een maatschappelijk ondernemer en in het verleden initiator van ‘Geef om de Jan Eef’ en nu projectmanager bij de gemeente Amsterdam voor de vernieuwing van Plein 40-45. Het Voor dit project is de ruimte ‘gezocht, gevonden en gekregen’ om het plein te behandel als een commons. De hoofdzaak volgens hem is een gelijkwaardig partnerschap tussen bewoners, de ondernemers en gemeente, waarin de problemen van iedereen zijn waar we samen mee aan de slag gaan, maar wel met behoud van je eigen rol en belang. Essentieel hier is dat men de burger niet langer blijft behandelen als klant, aangezien die zich dan alleen maar consument opstelt en gaat klagen wanneer iets niet goed gaat.
Wat betreft machtsuitoefening is dit gebruik maken van de ruimte die het systeem je gunt. En om binnen deze ruimte middels co-creatie nieuwe en slimmere oplossingen vinden waarin gemeenschapsopbouw centraal staat. Jeroen Jonkers pleit er voor om de overheid niet per definitie als tegenmacht te zien. Er zijn immers genoeg bevlogen ambtenaren en de doelen zijn vaak hetzelfde als die van betrokken buurtbewoners. Verder heeft de overheid te maken met bezuinigingen en heeft ze steeds minder te besteden, de schaarse middelen probeert ze dan ook in te zetten daar waar het echt nodig is. Het grote geld zit juist niet bij de overheid, maar vloeit juist weg uit gemeenschappen naar multinationals en belastingparadijzen.
Met dit grotere plaatje gaan we aan de slag in het volgende Commons Lab. Verwacht een bijdrage van Henk Wagenaar over het het financiële systeem; over hoe ongelijkheid vergroot wordt en onze welvaart wegvloeit. Maar we gaan ook kijken naar oplossingen, hoe financieren coöperaties en commons initiatieven zich nu, en hoe kan een exponentiële groei van een commons gefinancierd worden? Wees welkom bij het tweede deel over Geld & Macht op 13 januari om 19:30.