Wat Zijn Commons En Waarom Is Het Belangrijk Om Als Een Commoner Te Denken?
Hendrik Wagenaar. (Ru Paré 20/11/2018)
Wat zijn de Commons? Een Commons is een arrangement van waarden, normen en sociale praktijken waarmee een gemeenschap een voor haar waardevolle of belangrijke hulpbron beheert. Zulke hulpbronnen kunnen materieel zijn (zoals land, water, de vis in de oceanen, natuurlijke hulpbronnen) of immaterieel (kennis, data, internet, culturele uitingen of openbare ruimte) (naar Bollier 2014, 15). De grondprincipes van het beheer van de Commons zijn dat
- de Commons ons allen toebehoren hoewel niemand er eigenaar van is (Iedere generatie heeft het vruchtgebruik van de Commons.),
- dat het gebruik van de Commons niet resulteert in de uitputting of inbezitneming ervan,
- zodat toekomstige generaties ook gebruik kunnen maken van de Commons. Een gezonde Commons vormt de grondslag van een bloeiende, rechtvaardige samenleving die op duurzame wijze met de hulpbronnen van de natuurlijke omgeving omgaat.
In de pre-kapitalistische samenleving was het economisch verkeer gebaseerd op het gezamenlijk beheer van de Commons. (New England voorbeeld. Modern voorbeeld: zorg in Hogeloon, Brabant. Reactie professionale zorgverlener: dat is niet haalbaar in zo’n dorp.)
De opkomst van de markteconomie in West Europa in de 19e eeuw ging gepaard met de inbezitneming (‘enclosure’) van talloze Commons waarmee gewone burgers in hun levensonderhoud voorzagen, door maatschappelijke en economische elites.
De inbezitneming en exploitatie van de Commons is een van de grondprincipes (het “business model” in modern jargon) van het marktkapitalisme. Water wordt bijvoorbeeld in eigendom gegeven aan een onderneming die, in ruil voor het beheer en de garantie van de levering van schoon en drinkbaar water, dit verkoopt aan ‘consumenten’. Burgers hebben geen invloed meer op de prijs, de verdeling, de betrouwbaarheid en de duurzaamheid van het beheer. Het marktkapitalisme heeft het Noordelijk Halfrond grote welvaart gebracht. Maar die welvaart heeft een hoge prijs, en de rekening daarvoor wordt momenteel gepresenteerd. Denk daarbij aan de steeds groter wordende inkomensongelijkheid, de stagnering van lonen en uitholling van de arbeidsvoorwaarden, de afnemende maatschappelijke dienstverlening, en vooral het milieuvraagstuk.
Een van de meest destructieve gevolgen van het marktkapitalisme is niet materieel maar ideëel. Het idee van de Commons en de waarden en maatschappelijke principes die eraan ten grondslag liggen hebben, in het aangezicht van de leerstellingen van de markteconomie, hun vanzelfsprekendheid en gezag verloren. De Commons zelf worden gezien als een ouderwets, primitief, onpraktisch en achterhaald historisch verschijnsel. Aan de onderliggende waarden zoals solidariteit, gelijkheid, duurzaamheid, rechtvaardigheid, samenwerking en democratische participatie wordt op zijn best lippendienst bewezen. De huidige samenleving wordt geregeerd door de dictaten van economische groei, technologische vooruitgang, efficiëntie en onbeperkt vrij handelsverkeer. Dit word gerechtvaardigd door een ideologie van een beperkte vorm van electorale democratie (eens in de vier jaar verkiezingen) als de meest wenselijke en hoogst haalbare vorm van de inbreng van burgers.
In Slotervaart wordt al heel veel gedaan door en met bewoners op het terrein van armoedebestrijding, zorg en integratie. Daarbij zijn de leidende principes: BOS (binnenuit, van onderop en samen) en wederkerigheid. Die principes komen volledig overeen met het Commons denken waarin je met elkaar een hulpbron of gebied beheert. Net als in New England of Hogeloon. Maar ik wil er drie dingen aan toevoegen. Samenhang, democratisering van onderop en duurzaamheid.
Ten eerste: denken als een Commoner betekent niet altijd dat we iets anders doen dan we al doen maar dat we de wereld in samenhang zien. Een zorgaanbod dat niet aansluit bij de wensen van de bewoners ontstaat niet zo maar en is ook geen natuurwet. Het komt voort uit de manier waarop de professionele zorg is georganiseerd als een markt; in dit geval en markt van subsidies die door de overheid wordt gesubsidieerd en in stand gehouden wordt.
Op allerlei terreinen (energie, wonen, milieu) zien we dezelfde verknoping van bedrijfsleven, professionals en overheid. Het resultaat is dat ons leven op allerlei manieren, waar we ons nauwelijks van bewust zijn, bepaald wordt door de combinatie markt-overheid. Daardoor zijn we nauwelijks meer in staat om ons een alternatief voor te stellen. Maar de manier waarop de samenleving inrichten is mensenwerk en dat kan ook anders.
Ten tweede: werkelijke verandering komt van onderop. In de wijken en dorpen zit de ervaringskennis die de bron vormt van creativiteit en nieuwe oplossing. Dat is een meer directe en vaak rijkere vorm van democratie.
Ten derde, moeten we ons aanwennen dat duurzaamheid een waarde is die we laten meewegen bij alle oplossingen en beslissingen die we bedenken. Leren denken als een commoner is een uitdagende en opwindende reis.